Η Επανάσταση του 1821, η Κρήτη και οι τελευταίοι Μεσαρίτες επαναστάτες

Άρθρο του ιστορικού ερευνητή και συντ. δάσκαλου Δαμιανάκη Γεωργίου, που δημοσιεύθηκε στην μεσαρίτικη εφημερίδα Άποψη του Νότου.

Δυστυχώς, όπως συμβαίνει ακόμα και σήμερα σε πολλά επίπεδα (δημόσια έργα, τουρισμός, κ.λ.π), η Κρήτη είναι ξεχασμένη από την κεντρική διοίκηση. Είναι ξεχασμένη και από τα ιστορικά βιβλία της εκπαίδευσης. Πολύ λίγα αναφέρονται, λες και οι Κρητικοί δεν  έκαναν απελευθερωτικούς αγώνες  και επαναστάσεις! Κάποιες επιγραμματικές σημειώσεις , στα εγχειρίδια και τίποτε παραπάνω. Από το 1669 που έπεσε το νησί μας οριστικά στους Τούρκους, οι ξεσηκωμοί ήταν αρκετοί, αλλά ασυντόνιστοι, ανυποστήρικτοι  και χωρίς αποτέλεσμα.

Τον Απρίλιο του 1821, που κηρύχτηκε η Επανάσταση  στην Παναγία Θυμιανή Χανίων, οι Κρητικοί, πιο οργανωμένοι δε σταμάτησαν. Από το1821 ως το 1830 με πολύ αίμα είχαν ποτίσει τα κρητικά χώματα. Περίμεναν την ανεξαρτησία… Δυστυχώς με το «Πρωτόκολλο του Λονδίνου», που αναγνώριζε σαν ελεύθερο κράτος τον επαναστατημένο Μωριά και Ρούμελη, η  Κρήτη έμεινε απ’ έξω. Και έμεινε απ’ έξω, γιατί έτσι συνέφερε την επεκτατική πολιτική της Αγγλίας. Από το 1830 μέχρι 1840 που κατακτητές της Κρήτης ήταν οι Τουρκοαιγύπτιοι, οι αγώνες και πάλι δε σταμάτησαν. Η επανάκτηση από τους Τούρκους το 1840, δεν άλλαξε τίποτε. Οι αγώνες συνεχίστηκαν μέχρι το 1866, με αποκορύφωμα το ολοκαύτωμα του Αρκαδίου στις 4 Νοεμβρίου. Από το  ολοκαύτωμα του Αρκαδίου μέχρι το 1898, γίνονται πολλές οργανωμένες επαναστάσεις. Το «Κρητικό Ζήτημα» απασχολεί τις Μεγάλες δυνάμεις (Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία και  Ρωσία), όχι όμως και η ένωσή της με την Ελλάδα. Η απόφαση για κήρυξη ανεξάρτητου κράτους  της «Κρητικής Πολιτείας», πάρθηκε μόνο όταν θίχτηκαν τα συμφέροντα και ο εγωισμός των Άγγλων.

Στις 25 Αυγούστου του 1898, το πολυάριθμο, εξαγριωμένο Μουσουλμανικό στοιχείο του Ηρακλείου, προχώρησε σε ανελέητες σφαγές χριστιανών (450 περίπου). Συνηθισμένο φαινόμενο κατά καιρούς , οι σφαγές σε όλο το νησί. Μέσα σ’ αυτούς  ήταν 18 Άγγλοι στρατιώτες, ακόμη 18 πολίτες του αγγλικού προξενείου ο Πρόξενος Λ. Καλοκαιρινός και αυτό το γεγονός έκαμε τους Άγγλους και τις άλλες δυνάμεις να αλλάξουν στάση.  Στις 4 Νοεμβρίου αποχωρεί από την Κρήτη ο τουρκικός στρατός και κηρύσσεται ανεξάρτητο κράτος η «Κρητική Πολιτεία». Στις 9 Δεκεμβρίου αναλαμβάνει  «Ύπατος  Αρμοστής Κρήτης υπό την εποπτεία του Σουλτάνου», ο πρίγκιπας της Ελλάδας Γεώργιος.

Οι επαναστάσεις σταματούν οριστικά και οι Κρητικοί αφοσιώνονται στα ειρηνικά έργα της ανοικοδόμησης του Νησιού. Επειδή πολλοί από τους επαναστάτες, είχαν χάσει τις περιουσίες, ή είχαν γεράσει, η είχαν τραυματιστεί, ή είχαν αφήσει χήρες και ορφανά, η Κρητική  Πολιτεία , με νόμους , τους έδιδε το δικαίωμα να ζητήσουν κάποιο χρηματικό επίδομα. Απαραίτητα δικαιολογητικά, για να ενταχθούν σε κατηγορίες αγωνιστών και να πάρουν τα χρήματα ήταν: 1) Αίτηση του ενδιαφερομένου. 2) Πιστοποιητικό από τη στρατιωτική διοίκηση, που να λέει σε ποιες μάχες πήρε μέρος. 3) Πιστοποιητικό από τη δημογεροντία του τόπου διαμονής και τον εφημέριο, που να πιστοποιούν  την ηλικία, ικανότητα ή ανικανότητα προς εργασία και τα εισοδήματα. Τα δικαιολογητικά αυτά, για κάποιους λόγους….. υποβλήθηκαν  στην κεντρική διοίκηση των Χανίων δύο φορές. Το 1902 και το 1908. Έγιναν επιτροπές, κατατάχτηκαν οι αγωνιστές σε κατηγορίες και τα δικαιολογητικά φυλάχτηκαν στο αρχείο της Κρητικής Πολιτείας.

Στην προσπάθειά μου να βρω στοιχεία για τους  προγόνους μου, που πολέμησαν στις Κρητικές επαναστάσεις, απευθύνθηκα στον καλό φίλο και συγγραφέα Μύρωνα Τζαρδή, πού είχε ασχοληθεί μ’ αυτά.

Ο κ. Τζαρδής με προέτρεψε να επισκεφθώ την πόλη των Χανίων, που μέσα στα Γενικά Αρχεία του Κράτους φυλάσσονται και τα της Κρητικής Πολιτείας και εκεί θα βρω αυτό που ζητώ. Μου έδωσε και την  ιστοσελίδα των ψηφιοποιημένων αρχείων της Κ.Π., αλλά μου συνέστησε ότι για να τα βρω από το ιντερνέτ, χρειάζεται υπομονή και αρκετός χρόνος.

Πράγματι ακολούθησα τις παραινέσεις  και οδηγίες του φίλου μου, διέθεσα αρκετό χρόνο, υπομονή  και βρήκα αυτά που ήθελα. Στην έρευνα συναντούσα  φάκελους αγωνιστών φίλων , γνωστών  και άλλων δικών μου .

  Τσέκαρα  ακόμη από τους 671 φακέλους αγωνιστών του νομού Ηρακλείου, αυτούς που αφορούσαν τους Μεσαρίτες. Επειδή πολλοί Μεσαρίτες, σίγουρα δεν ξέρουν για τους προγόνους, τους συντοπίτες τους κ.λ.π. και θα ήθελαν να μάθουν γι’ αυτούς.  Και επειδή πολλοί αιτούντες  γράφουν στις αιτήσεις τους  λεπτομέρειες μαχών και συμβάντων της εποχής πολύ σπουδαίες, προχώρησα στην καταγραφή όλων των Μεσαριτών με το ονοματεπώνυμο, τον τόπο διαμονής  τον αριθμό υποφακέλου του αρχείου  και τους ομαδοποίησα ανά χωριό. Όποιος θέλει μπορεί να μπει στην ιστοσελίδα του διαδικτύου (http://arxeiomnimon.gak.gr/ browse/resource.html?tab=01& id=151497  προχωρώντας με το βελάκι-ΑΡΧΕΙΟ ΑΓΩΝΙΣΤΩΝ-ΦΑΚΕΛΟΙ 34,35,36- ΥΠΟΦΑΚΕΛΟΙ …1 ως 671- ΨΗΦΙΑΚΑ ΑΝΤΙΓΡΑΦΑ)  και να βρει το φάκελο που τον ενδιαφέρει από τους παρακάτω Μεσαρίτες ή όποιον άλλον απ’ όλη την Κρήτη.

      ΟΙ  ΑΡΙΘΜΟΙ ΥΠΟΦΑΚΕΛΩΝ ΜΕ ΟΝΟΜ/ΝΥΜΟ ΑΝΑ ΧΩΡΙΟ:

                                                                                          

ΒΩΡΟΙ:  1)υποφάκελος 542 Στεφανίδης Α. Γεώργιος, 2) Υπ.570 Τζωρτζακάκης Αντώνιος ή Κανάκης, 3)υπ190  Καρακατσάνης Λεντής, 4)υπ 88 Γκερεδάκης Γεώργιος, 5)υπ 540 Στεφανίδης Αλέξανδρος, 6) υπ 465 Πολιουδάκης Ιωάννης, 7)υπ 472 Πολυχρονάκη Κων/νος.

ΣΙΒΒΑΣ: 1) υπ 543 Στεφανίδης Γεώργιος, 2) υπ 326 Μαθαιάκης Δ. Ιωάννης, 3)υπ 500 Σκουντάκης Θεμιστοκλής, 4) υπ501 Σκουντάκης Στυλιανός, 5) υπ 541 Στεφανίδης Αλέξανδρος, 6)υπ 479 Πρατικάκης Χαρ. Εμμανουήλ.

ΒΟΡΡΙΖΑ:  1)υπ545  Στεφανουδάκης Παύλος,  2)υπ 305 Μαραγκός(-ακης ) Εμμανουήλ, 3)υπ428 Παπαδομιχελάκης Παναγιώτης  ,4)υπ 483 Ρωμάνος Γ. Νικόλαος, 5) υπ 484 Ρωμάνος Γ. Φανούριος,  6) υπ 372 Νικολακάκης Εμμανουήλ , 7) υπ 374 Παπα-Κωστής Νικιλουδάκης.

ΣΚΟΥΡΒΟΥΛΑ: 1) υποφ 546  Στρατιδάκης Απόστολος.

ΧΑΡΑΚΑΣ: 1)υπ 552 Σφακιανάκης  Νικόλαος, 2)υπ 343 Μιχελάκης Αντώνιος, 3)υπ 9 Αναγνωστάκης Δημήτριος, 4) υπ 48 Βελεγρής  Κων/νος , 5)υπ 537 Στεφανάκης Σταύρος.

ΒΑΣΙΛΙΚΑ ΑΝΩΓΕΙΑ: 1) υπ554  Σφακιανάκης Νικόλαος,  2)υπ628 Φωτάκης Μιχαήλ  , 3) υπ110 Δελιδάκης  Ευθύμιος , 4)υπ 499 Σκουδαλάκης Γεώργιος, 5)υπ 503 Σμαραγδάκης  Ανδριανός, 6) υπ511 Τουτουδάκης Εμμανουήλ, 7)υπ513 Σπυριδάκης Αναγνώστης , 8) υπ 371 Νιθαυριανάκης Ιωάννης.

ΠΟΜΠΙΑ: 1)υπ 561-2 Τζανομανόλης Μιχαήλ , 2) 572 Τζωρτζάκης Ιωάννης , 3)582 Τσακιράκης Ν. Γεώργιος, 4)617 Φουστανάκης Γεώργιος 5)621 Φραγκάκης Ιωάννης , 6) 486 Σαββάκης Κ. Εμμανουήλ , 7)638 Χαριτάκης Γεώργιος, 8) 652 Χινδηράκης Ανδρ Μηνάς , 9)653 Χινδηράκης Νικόλαος, 10) 654 Χιωτάκης  Αντώνιος, 11) 671 Ψηλομανουσάκης Γεώργιος , 12)310 Μαργετουσάκης Μιχαήλ , 13)352 Μπαστάκης Κ. Αντώνιος , 14)256 Κωστανταράκης Φραγκίσκος, 15) 51 Βενέτικος Μηνάς , 16) 87 Γιρβαλάκης Νικόλαος , 17) 411 Παπαδάκης Εμμανουήλ , 18) 466 Πολιουδάκης  Ιωάννης.

ΠΙΤΣΙΔΙΑ: 1) 563  Τζαρδής Νικόλαος, 2) 594 Τσιτεράκης Δημήτριος, 3)595 Τσιτεράκης Χαράλαμπος, 4) 111 Διανευτάκης Ιωάννης , 5) 156 Καζάκης  Δημήτριος, 6) 157 Καζάκης Μιχαήλ , 7)170 Καλογρίδης Γεώργιος, 8)244 Κουτσάκης Εμμανουήλ,  9) 250 Κυπράκης Μ. Ιωάννης, 10) 64 Βοριζανάκης Εμμανουήλ, 11)429  Παπαδοφραγκάκης Γεώργιος, 12) 397Παπαγεωργίου Κων-νος , 13) 399 Παπαγιαννάκης Ιωάννης.

ΜΟΝΗ ΟΔΗΓΗΤΡΙΑΣ: 1)569 Αγαθάγγελος Τζωρτζακάκης, 2) 291  Ηγούμενος Γεράσιμος Μανιδάκης.

ΓΕΡΓΕΡΗ: 1)571 Τζωρτζάκης Ανδρέας, 2)573 Τζωρτζάκης Μιχαήλ , 3)592 Τσιμπλοστεφανάκης Γεώργιος , 4) 593Τσιμπλακάκης Εμμανουήλ , 5)324 Μαστραχάς(-ακης) Αντώνιος, 6) 325 Μαστραχάς Γεώργιος , 7)193 Καρανδινός Μιχαήλ, 8)238 Κουγιουμιτζάκης Ζαχαρίας , 9)  14  Ανδρουλάκης Ιωάννης, 10) 150 Ιερωνυμάκης Μιχαήλ , 11)536 Στεφανάκης Μιχαήλ , 12) 538  Μπαλμέτης ή Ιερωνυμάκης Στέφανος, 13) 445 Περδιάκης Κων-νος,  14) 392 Οικονομάκης Στυλιανός, 15) 362 Μπολώνης (-άκης) Κων-νος.

ΑΝΤΙΣΚΑΡΙ : 1) 579 Τσαγκαράκης Αν. Ιωάννης.                                     

ΤΥΜΠΑΚΙ : 1)608 Φανουράκης Γεώργιος ,  2)644 Χατζηδάκης Ιωάννης ,  3) 659 Χριστοδουλάκης Ανδρέας, 4) 662 Χριστοδουλάκης Λάμπρος , 5) 307 Μαράκης Μύρων , 6)340  Μηλολιδάκης Εμμανουήλ, 7) 347 Μπαθιανάκης Ν. Γεώργιος , 8) 116 Δρεττάκης Μίνωας , 9) 136 Ζουμπουλάκης Κων-νος ,  10)526 Σταυριανάκης Αντώνιος , 11) 530 Σταυρουλάκης Γεώργιος,  12) 391 Ξενιαράκης Χράλαμπος ,  13) 393 Ορφανουδάκης Θεοχάρης.

ΜΟΙΡΕΣ: 1) 622 Φραγκάκης Κων-νος.

ΖΑΡΟΣ : 1) 100 Δαμιανάκης Εμμανουήλ- δήμαρχος ,  2) 623 Φραγκάκης  Εμμ, Κων-νος,  3) 624 Φραγκάκης Μιχαήλ ,  4) 113  Δουλγεράκης  Κων-νος,  5)114 Δουλγεράκης  Κων-νος-Ανεγνώστης, 6) 5  Αλεξάκης Εμμανουήλ, 7) 107 Δασκαλάκης Δημήτριος ,  8)149 Ιερωνυμάκης Αναγνώστης ,  9) 492 Σαριδάκης Νικόλαος ,  10) 519 Σταματάκης Ιωάννης , 11)524 Σταματάκης Στυλιανός , 12) 424 Παπαδοβασιλάκης Δημήτριος , 13) 451  Πετράκης Νικόλαος.

ΜΕΓΑΛΗ  ΒΡΥΣΗ : 1)632 Χανιωτάκης Ιωάννης ,  2) 53 Βιολάκης Ιωάννης ,  3) 108 Δασκαλάκης Δημήτριος ,  4) 115 Δουλγεράκης Κων. Νικόλαος, 5) 130 Ζαχαριουδάκης Γεώργιος, 6)131 Ζαχαριουδάκης Κων-νος, 7)358 Μπιολάκη Ιωάννης.

ΠΡΕΒΕΛΙΑΝΑ : 1) Χαριτάκης Γεώργιος.

 ΠΗΓΑΪΔΑΚΙΑ :1)649 Χειμωνάκης Μηνάς , 2)334Μεμετάκης ή Κουτσάκης Μιχ.

ΓΡΗΓΟΡΙΑ : 1)650 Χελιδόνης Ζαχαρίας, 2) 201 Κασσωτάκης Κυριάκος , 3)491 Σαριδάκης ή Γιαγκιόλης  Εμμανουήλ.

ΚΑΜΗΛΑΡΙ : 1) 663 Χριστοφακάκης Γεώργιος, 2) 402 Παπαδάκης Αδάμ , 3) 373 Νικολιδάκης Εμμανουήλ.

ΜΙΑΜΟΥ : 1)669 Ψαράκης Εμμανουήλ , 2) 292 Μανιουδάκης Γεώργιος.

ΚΑΝΤΗΛΑ : 1)306  Μαράκης Ιωάννης,  2) 4 Αλεβύζος Γεώργιος,  3)94Γρεβεντζάκης Μύρωνας.

ΚΟΥΣΕΣ : 1) 311 Μαρής Γεώργιος ,  2)228 Κοσμαδάκης Θεόδωρος , 3)57 Βλατάκης Γεώργιος.

ΦΟΥΡΝΟΦΑΡΑΓΓΟ  : 1) 312 Μαρής Ιωάννης.

ΑΓΙΟΣ  ΘΩΜΑΣ : 1)313 Μαρής Κων-νος,  2)314  Μαρής Στέφανος.

ΠΛΩΡΑ  :1)319  Μαρκογιαννάκης Ιωάννης,  2)512 Σπινθάκης Ιωάννης.

ΜΑΓΑΡΙΚΑΡΙ  : 1) 66 Βουλής ή Κασσώτης Γεώργιος , 2)328 Μαυράκης Βασίλειος,  3) 329 Μαυράκης Ηλίας, 4)200 Κασσωτάκης Αντώνιος( ΣΤΟΛΟΙ).

ΛΙΣΤΑΡΟΣ : 1) 331  Μαυρομανωλάκης  Γεώργιος.

ΧΟΥΣΤΟΥΛΙΑΝΑ : 1)430 Παπαηλιού Νικόλαος, 2) 401 Παπαγρηγορίου Νικόλαος.

ΣΤΑΒΓΕΣ  : 1) 147 Ιατράκης Ιωάννης.

ΙΝΙ : 1) 124 Ζαχαράκης Γεώργιος.

ΠΥΡΓΟΣ  :  1) 123 Ζαχαράκης Αντώνιος.

ΠΑΝΑΣΣΟΣ  : 1)101 Δαμιανάκης Ζαχαρίας,  2)105  Δασκαλάκης Γεώργιος.

ΑΓΙΟΙ  ΔΕΚΑ  : 1) 65 Βουβάκης Ιωάννης,  2)92-93 Γερωνυμάκης Δημήτριος , 3)498 Σηφάκης Ιωάννης , 4) 487 Σαβουιδάκης Γεώργιος.

ΗΡΑΚΛΕΙΟ  : 1)  62 Βλάχος Κων-νος απόγονος της οικογένειας του Δασκαλογιάννη (Ιωάννου Βλάχου).

ΚΑΚΟΥ Μον/τσίου  : 1)39 Βαρδομιχελάκης Εμμανουήλ.

ΑΝΩ  ΜΟΥΛΙΑ  : 1) 25  Αποστολάκης Κων-νος.

ΦΛΑΘΙΑΚΕΣ : 1)  1  Αγγελιδάκης Νικόλαος, 2) 502 Σκουριτάκης Νικόλαος, 3)482 Ρινακάκης Γεώργιος.

ΠΕΡΙ  : 1) 243 Κουτράκης Γ. Ζαχαρίας , 2)514 Σπυριδάκης Γεώργιος.

ΝΙΒΡΥΤΟΣ : 1) 129 Ζαχαριουδάκης Εμμανουήλ.

ΣΤΕΡΝΕΣ  : 1) 137 Ζουριδάκης Ιωάννης.

ΠΕΤΡΟΚΕΦΑΛΙ : 1) 344  Μιχελινάκης Ματθ. Εμμανουήλ, 2)186 Καπετανάκης  Χαρίδημος, 3)230 Κοτσιφάκης Αντώνιος, 4)516 Σπυριδάκης Ελευθέριος, 5) 359 Μπισταγιαννάκης Ιωάννης, 6) 363 Μπορνόβας  Μιχαήλ,ιατρός.-    

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Υπάρχουν φάκελοι για τις χήρες και τα ορφανά αυτών που  έπεσαν ηρωικά στις μάχες, που δεν τους αναφέρουμε από οικονομία χώρου.