Κρητική Πολιτεία. Δήμοι ενδοχώρας και Επιτροπείες Πιστοποίησης Ιδιοκτησιών

Κρητική Πολιτεία. Δήμοι ενδοχώρας και

Επιτροπείες Πιστοποίησης Ιδιοκτησιών

Μετά από τον ατυχή για την Ελλάδα πόλεμο του 1897, η αναστάτωση στην Κρήτη συνεχίζεται, οι χριστιανοί άρχισαν να συγκεντρώνουν ένοπλα τμήματα και η εκτελεστική των Κρητών επιτροπή προέβη σε διαβήματα διαμαρτυρίας. Οι μουσουλμάνοι του νησιού κλείστηκαν στις πόλεις και την ύπαιθρο έλεγχαν οι χριστιανοί επαναστάτες. Οι σφαγές των μουσουλμάνων της Σητείας και του Σέλινου από τους χριστιανούς[1], καθώς και η σφαγή των χριστιανών του Ηρακλείου στις 25 Αυγούστου 1898 που έκαναν οι μουσουλμάνοι[2], οδήγησαν στην αποχώρηση της Οθωμανικής εξουσίας από το νησί, στη δημιουργία της αυτόνομης Κρητικής Πολιτείας και στον διορισμό του πρίγκιπα Γεωργίου ως ύπατου αρμοστή της Κρήτης. Στις 27 Απριλίου 1899, ο Ύπατος Αρμοστής όρισε Συμβούλιο του Ηγεμόνα (δηλαδή κυβέρνηση) το οποίο συνίσταται από πέντε Ανώτερες Διευθύνσεις, αντίστοιχες με τα σημερινά Υπουργεία. Οι σύμβουλοι με τις διευθύνσεις τους ήταν: Ελευθέριος Βενιζέλος της Δικαιοσύνης, Μανούσος Κούνδουρος των Εσωτερικών, Νικόλαος Γιαμαλάκης της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως και των Θρησκευμάτων, Κωνσταντίνος Φούμης των Οικονομικών και Χασάν Σκυλιανάκης της Δημοσίας Ασφαλείας.

Το συμβούλιο ξεκίνησε την προσπάθεια να οργανώσει κράτος. Σε αυτό πρωταρχικό ηταν το έργο της συγκρότησης της τοπικής διοίκησης. Η Κρήτη διαιρέθηκε σε πέντε νομαρχίες Χανίων, Σφακίων, Ρεθύμνης, Ηρακλείου και Λασιθίου. Ο νομός Ηρακλείου αποτελείται από τις επαρχίες Τεμένους, Μαλεβιζίου, Πεδιάδας, Μονοφατσίου, Καινουργίου και Πυργιώτισας. Στην έκταση που καλύπτει ο σημερινός δήμος Μινώα Πεδιάδας ευρίσκοντο οι δήμοι Καστελλίου Πεδιάδας, Παναγιάς, Σκινιά και Αρκαλοχωρίου και δυο οικισμοί του δήμου Αγίων Παρασκιών.

Στην εισήγηση μας, παρουσιάζουμε τους δήμους και τα δημογραφικά στοιχεία που τους αφορούν, τους πρώτους Δημάρχους, Δημαρχιακούς Παρέδρους, Δημοτικούς Συμβούλους και Δημοτικούς Παρέδρους, στην γεωγραφική περιοχή που σήμερα απαρτίζει το δήμο Μινώα Πεδιάδας, μετά από την απελευθέρωση της Κρήτης από τους Οθωμανούς. Στο κείμενο μας διατηρούμε την ορθογραφία της εποχής για τα ονόματα των οικισμών. Επίσης παρουσιάζουμε τις Επιτροπές, αποτελούμενες από τους Δημάρχους και εγκρίτους πολίτες της περιοχής, για την πιστοποίηση των ιδιοκτησιών που αφανίσθηκαν από την καταστροφική μανία των ετών 1896-1899 και από τα δυο σύνοικα τμήματα του πληθυσμού της Κρήτης[3].

Με το ηγεμονικό διάταγμα 120 της 11 Φεβρουαρίου 1900, η Κρήτη διαιρείται σε 86 δήμους. Οι δήμοι σαν τοπικές διοικητικές δομές προϋπήρχαν και στο καθεστώς της ημιαυτονομίας, που προέκυψε από την Σύμβαση της Χαλέπας.  Στην  επαρχία Πεδιάδας υπάρχουν οι δήμοι Καστελλίου και Παναγιάς και στην επαρχία Μονοφατσίου οι δήμοι Σκινιά και Αρκαλοχωρίου.

Η Κρητική Πολιτεία αμέσως με την ανακήρυξη της πραγματοποίησε απογραφή του πληθυσμού του νησιού. Η απογραφή διεξάχθηκε την 4 Ιουλίου 1900 και με το Ηγεμονικό Διάταγμα 96/8 Σεπτεμβρίου 1900 δημοσιεύθηκε στην Επίσημη Εφημερίδα της Κρητικής Πολιτείας. Με βάση την απογραφή αυτή έχομε:

Δήμος	Άνδρες	Γυναίκες	σύνολο
Καστελλίου	3117	3362	6479
Παναγιάς	1613	1576	3189
Σκινιά	927	846	1773
Αρκαλοχωρίου	825	479	1305
Σύνολο	6482	6263	12745

Σε σχέση με την απογραφή του 1881 υπάρχουν σημαντικές μεταβολές, αύξηση του πληθυσμού στον δήμο Καστελλίου και μείωση στους άλλους δήμους[4]. Συγκεκριμένα ο δήμος Καστελλίου έχει 884 κατοίκους περισσότερους, ο δήμος Παναγιάς έχει 75 κατοίκους λιγότερους, ο δήμος Σχοινιά έχει 878 κατοίκους λιγότερους και ο δήμος Αρκαλοχωρίου έχει 1242 κατοίκους λιγότερους. Συνολικά οι αναφερόμενοι δήμοι έχουν 1311 λιγότερους κατοίκους[5]. Αυτό οφείλεται στην αποχώρηση των κατοίκων από τα μουσουλμανικά χωριά των δήμων Σχοινιά και Αρκαλοχωρίου[6].

Η επαρχία Πεδιάδος είχε   έδρα στο Καστέλλι, όπου επίσης ηταν έδρα Ειρηνοδικείου β΄ τάξης, Υποθηκοφυλακείου, Ταχυδρομείου, Σταθμού Χωροφυλακής και Φυλακών. Διαιρείται σε πέντε δήμους και έχει πληθυσμό περίπου 25234 κατοίκους. Η επαρχία Μονοφατσίου αποτελείται από το Μονοφάτσι και ενός τμήματος του Ρίζου, είχε έδρα τον Πύργο, όπου επίσης έδρευε Ειρηνοδικείο β΄ τάξης, Υποθηκοφυλακείο, Σταθμός Χωροφυλακής και Ταχυδρομικό γραφείο. Διαιρείται σε τέσσερεις δήμους και έχει πληθυσμό 9706 κατοίκους.

Ο δήμος Καστελλίου ήταν δήμος α΄ τάξης και περιλάμβανε τα χωριά:  Καστέλλι, Αμαριανοί, Αποστόλοι, Ασκοί, Βαρβάροι[7], Βιδιανή Μονή (Καλλέργη), Γαλανιανά, Διαβαϊδέ, Ζωφόροι, Θραψανό, Καρουζανοί, Κασταμονίτσα, Λαγός, Λυλιανοί, Μαθιά, Μουχτάροι[8], Μπιτσαριανοί, Ξειδιάς[9], Αγία Παρασκευή, Πηγαϊδούρι, Σαμπάς, Σκλαβεροχώρι, Σμάρη ή Ασμάρη, Σπυριδιανά, Τσίγκουνας και Τείχος. Έδρα του δήμου ήταν το Καστέλλι, μεγάλη κωμόπολη σε ύψωμα, που υπάρχει ενετικός πύργος και αρχαία ερείπια. Κατά την επανάσταση του 1896-1897 οι κάτοικοι διακρίθηκαν με αρχηγό τον αείμνηστο Αντ. Τρυφίτσο[10]. Κύρια προϊόντα του δήμου ηταν οι δημητριακοί καρποί, λάδι, κρασί, χαρούπια, κίτρα, πατάτες, πολλά οπωρικά και ζωικά προϊόντα κλπ. Στο Καστέλλι λειτουργούσε Ελληνικό Σχολείο. Δημοτικά σχολεία διαιρημένα λειτουργούσαν στο Καστέλλι και στο Θραψανό, όπως επίσης και στα δύο λειτουργούσαν Παρθεναγωγεία. Αδιαίρετα Δημοτικά Σχολεία λειτουργούσαν στα χωριά Αμαριανοί, Αποστόλοι, Ασκοί, Ζωφόροι, Κασταμονίτσα, Μουχτάροι, Ξειδιά και στο Σμάρη. Με βάση την απογραφή της Κρητικής Πολιτείας ο πληθυσμός ανά οικισμό είναι:

οικισμός	άνδρες	γυναίκες	σύνολο
Καστέλλι	377	400	777
Αγία Παρασκευή	62	61	123
Αμαριανών	176	196	372
Αποστόλοι	302	318	620
Ασκοί	142	141	283
Βαρβάροι	100	86	186
Γαλενιανά	16	12	28
Διαβαϊδέ	79	86	165
Ζωφόροι	104	106	210
Θραψανό	381	552	933
Καρουζανών	86	93	179
Καρδουλιανών	20	19	39
Κασταμονίτσα	179	208	387
Λαγού	23	29	52
Λιλιανών	79	63	142
Μουκτάρων	200	196	396
Μπιτζαριανών Τζίγκουνας	52	70	122
Ξειδάς	272	262	534
Πηγαϊδούρι	91	100	191
Σαμπάς	104	68	172
Σκλαβεροχώρι	21	25	46
Σμάρι	230	256	486
Σπυριδιανών	11	10	21
Μονή Βιδιανή Καλλέργη	10	5	15
σύνολο	3117	3362	6479

Ο δήμος Παναγιάς ήταν δήμος β΄ τάξης και περιλάμβανε τα χωριά: Παναγιά, Αρμάχα, Αυλή, Γεράκι, Έμπαρος, Θωμαδιανό, Καραββάδος, Κασσάνοι, Κατωφύγι, Μάρθα, Μιλλιαράδος, Νιπιδητός, Ξενιάκος, Ρουσοχώρια και Φρατή[11]. Έδρα του δήμου ηταν ο Παναγιά, μεγάλη παραποτάμια κώμη. Κύρια προϊόντα του δήμου ηταν οι δημητριακοί καρποί, λάδι, κρασί, οπώρες  και πολλά άλλα προϊόντα. Λειτουργούσαν αδιαίρετα δημοτικά σχολεία στην Παναγιά, στο Γεράκι, στην Έμπαρο, στους Κασσάνους και στη Μάρθα. Με βάση την απογραφή της Κρητικής Πολιτείας ο πληθυσμός ανά οικισμό είναι:

οικισμός	άνδρες	γυναίκες	σύνολο
Παναγιά	292	284	576
Αρμάχα	55	51	106
Αυλή	23	16	39
Γεράκι	196	171	367
Έμπαρος	90	58	148
Θωμαδιανών	35	30	65
Καραβάδων	84	86	170
Κασάνοι	116	122	238
Κατωφύγι	60	80	140
Μαθιά	95	82	177
Μάρθα	116	127	243
Μιλλιαράδων	144	129	273
Νιπηδιτός	120	134	254
Ξενιάκος	119	120	239
Ρουσσοχώρια	16	28	44
Φρατί	52	58	110
σύνολο	1613	1576	3189

Ο δήμος Σχοινιά ήταν δήμος β΄ τάξης και περιλάμβανε τα χωριά: Σχοινιά, Άγιοι Απόστολοι (Σιναϊτική μονή)[12], Βακιώτες, Γαρύπα, Δεμάτι, Δραπέτι, Ίνι, Κακού, Καλύβια, Άνω Καστελλιανά, Κάτω Καστελλιανά, Κατσικάλι[13], Λαγούτα, Μαχαιράς, Μιτσιτσίρι[14], Μοναστηράκι, Παναγία Τσουτσούρου, Σορακιανά[15], Τρουλωτή, Φαβριανά, και Φιλίππου . Έδρα του δήμου ήταν ο Σχοινιάς, μικρή κώμη, που στα δυτικά της βρίσκονται τα ερείπια του Ενετικού φρουρίου.  Κύρια προϊόντα του δήμου ηταν οι δημητριακοί καρποί, λάδι, κρασί και ζωικά προϊόντα κλπ. Αδιαίρετα Δημοτικά Σχολεία λειτουργούσαν στον Σχοινιά,  στο Δεμάτι, στο Δραπέτι, στα Κάτω Καστελλιανά και στο Μοναστηράκι. Με βάση την απογραφή της Κρητικής Πολιτείας ο πληθυσμός ανά οικισμό είναι:

οικισμός	άνδρες	γυναίκες	σύνολο
Σκινιάς	148	173	321
Άνω Καστελλιανά	66	89	155
Βακιώτες	28	11	39
Γαρύπα Κατσικάλι	42	10	52
Δεμάτι	132	120	252
Δραπέτι	51	66	117
Ίνι	99	91	190
Καλύβια	110	89	199
Κάτω Καστελλιανά	93	96	189
Λαγούτα	13	5	18
Μαχαιρά Μιτσιτσίρι	37	27	64
Μοναστηράκι	12		12
Παναγία Τσουτσούρου	2		2
Τρουλωτή	14	2	16
Φαβριανά	56	62	118
Φιλίππου	13		13
Μονή Αγίων Αποστόλων	11	5	16
σύνολο	927	846	1773

Ο δήμος Αρκαλοχωρίου ήταν δήμος β΄ τάξης και περιλάμβανε τα χωριά: Αρκαλοχώρι, Αλάγνι, Αλητζανή, Αμουργέλαις, Αποσελέμη, Ατσιπάδες[16], Βιτσιλιά, Βουτουφού, Γάση, Γουρνιά[17], Ζήντα, Καλό Χωριό, Καμάρες[18], Μηλιαρίση, Μουσούντα, Μπαδιά ή Αμπαδιά, Νίσπητα[19], Πάρτηρα, Πατσίδερος, Επισκοπή[20], Άνω Πουλιά, Κάτω Πουλιά, Πυράθη, Αγία Σεμνή, Στείρωνας, Τεφέλη, Χαλασό[21], Χανδρού και Χουμέρη. Έδρα του δήμου ήταν το Αρκαλοχώρι με σταθμό Χωροφυλακής και υπάγεται στο Ειρηνοδικείο Πύργου, είναι μικρή ορεινή κώμη, που διασχίζει μικρό ρυάκι. Κατά τις επαναστάσεις όλα τα χωριά του δήμου, λόγω της θέσης τους αλλά και για την προστασία των μουσουλμάνων, καταλαμβάνονταν από τον τούρκικο στρατό. Κύρια προϊόντα του δήμου ηταν οι δημητριακοί καρποί, λάδι, κρασί, οπώρες και κτηνοτροφικά προϊόντα κτλ. Η εκπαίδευση είναι περιορισμένη στον δήμο, υπάρχουν μόνο τρία δημοτικά στα χωριά Αρκαλοχώρι, Αλάγνι και Πατσίδερο. Με βάση την απογραφή της Κρητικής Πολιτείας ο πληθυσμός ανά οικισμό είναι:

οικισμός	άνδρες	γυναίκες	σύνολο
Αρκαλοχώρι	110	90	200
Αλάγνι	111	97	208
Αλητζανή	16	7	23
Αμουργέλες	29	5	34
Αποσελέμι	15	2	17
Αρμανώγεια	3		3
Βιτσιλιά	12		12
Βουτουφού	47	40	87
Γάσι	25	2	27
Γουρνιά	40	18	58
Ζίντα	31	15	46
Καλό Χωριό	21		21
Καμάρες	4	1	5
Μυλιαρίσι	8		8
Μουσούτα	31	14	45
Μπαδιά Αγία Σεμνή	19		19
Νίσπητα	4		4
Πάρτηρα	48	24	72
Πατσίδερος	92	113	205
Πισκοπή	11	2	13
Πυράθι	13	3	16
Στείρωνας	23	21	45
Τεφέλι	41	9	50
Χαλασό	26	11	37
Χανδρού Πουλιά	37		37
Χουμέρι	8	5	13
σύνολο	825	479	1305

Δήμαρχοι

Στις 12 Μαρτίου του 1900, με εισήγηση του Συμβούλου των Εσωτερικών Μανούσου Κούνδουρου, ο Ύπατος Αρμοστής των προστάτιδων δυνάμεων Γεώργιος διορίζει, με το με αριθμό 14 διάταγμα[22], Δήμαρχο Καστελλίου (Πεδιάδος) τον Ι. Μαλεγιαννάκη, Δήμαρχο Παναγιάς τον Ι. Μουλαδάκη, Δήμαρχο Σχοινιά τον Α. Παπαδάκη και Δήμαρχο Αρκαλοχωρίου τον Κ. Μανιαδάκη.

Δημαρχιακοί πάρεδροι

Με το διάταγμα 16/20-3-1900 ο πρίγκιπας Γεώργιος διορίζει δημαρχιακούς πάρεδρους (σαν αντιδήμαρχοι σήμερα) στο Καστέλλι τον Ζαχ. Μαρνεράκη (μάλλον Μαρνελάκη), στην Παναγιά τον Ν. Καλογεράκη, στον Σχοινιά τον Εμμ. Χανιαλάκη   στο Αρκαλοχώρι τον Γεωρ. Πατερόπουλο[23]. Οι δημαρχιακοί πάρεδροι μπορεί να είναι και δημοτικοί σύμβουλοι, χωρίς να είναι και αναγκαίο.

Δημοτικοί Σύμβουλοι

Στην συνέχεια διορίζονται και οι δημοτικοί σύμβουλοι

·       Στον δήμο Καστελλίου διορίζονται οι: Αθ. Ζητάκης[24], Γ. Μαυραντωνάκης[25], Α. Πετρομιχελάκης, Ι. Ανδρουλάκης, Μ. Κωστάκης, Γ. Ν. Μαραυγάκης, Γ. Φραγκιαδάκης, Ι. Μιζεράκης, Ι. Παπαδάκης και Ι.Μ. Παπαδάκης.

·       Στον δήμο Παναγιάς διορίζονται οι:  Ν. Συγγελάκης, Κ. Μανουσάκης, Ν. Μιχελάκης, Ι. Σαϊτάκης, Π. Τυλλιανάκης, Κ. Κονδυλάκης, Κ. Κληρονόμος και Εμμ. Ταμιωλάκης.

·       Στον δήμο Σχοινιά διορίζονται οι : Ιππ. Παπαδημητρόπουλος[26], Δ. Γαλανάκης, Ι.Ε. Μαρκατάτος, Μ.Ι. Κυπαράκης, Α. Βαρδάκης, Ι. Παπαδάκης, Γ. Παναγιωτάκης και Ζ. Δασκαλάκης.

·       Στον δήμο Αρκαλοχωρίου διορίζονται οι: Κ. Μαθιανάκης, Γ. Παντουβάς, Γ. Πατερόπουλος, Δ. Μακριμιχελάκης, Ν. Μπαμιεδάκης, Δ. Δασκαλάκης, Στ. Καστεράκης (μάλον Κιοστεράκης) και Ν. Γιαμαλάκης..

Δημοτικοί πάρεδροι

Δημοτικοί πάρεδροι είναι οι αντίστοιχοι πρόεδροι κοινοτήτων που θα λέγαμε σήμερα. Με το Ηγεμονικό Διάταγμα 32 του 1900[27] για τους οικισμούς του Δήμου Καστελλίου ορίζονται οι παρακάτω:

χωριό	Δημοτικός Πάρεδρος
Διαβαϊδέ	Παπαδάκης Νικόλαος
Πηγαϊδούρι	Μαυραντωνάκης Φραγκιός
Ξειδάς	Παπαδάκης Μ. Ιωάννης
Ασκοί	Μπορμπόν Γεώργιος
Κασταμονίτσα	Καλαϊτζής Γεώργιος
Αμαριανοί	Τζουανάκης Γεώργιος
Αγία Παρασκευή	Καλογερίδης Αρτέμιος
Μουκτάροι	Μιζεράκης Αναγνώστης
Θραψανό	Κωστάκης Ματθαίος
Ζωφόροι	Χαλκιάς Μιχαήλ
Σαμπάς	Περαντωνάκης Εμμανουήλ
Αποστόλοι	Σμαριανάκης Θεοχάρης
Σκλαβεροχώρι και Γαλενιανοί	Κολυβάκης Γεώργιος
Καρδουλιανός	Δαλάκης χατζή Ιωάννης
Βαρβάρος	Τσιριγωτάκης Γεώργιος
Σμάρι	Παπαδονύμφης Αναγνώστης
Λαγός	Ξυφαντάρης Εμμανουήλ
Λιλιανοί	Μαραυγάκης Γεώργιος
Μπιτζαριανό	Μπιτζάρον Μιχαήλ
Καρουζανοί	Καρουζάκης Α. Ιωάννης

Έγγραφο από αρχείο Ι. Μαρνελάκη

Για του οικισμούς του Δήμου Παναγιάς ορίζονται οι παρακάτω:

χωριό	Δημοτικός Πάρεδρος
Μαθιά	Παπαδάκης Εμμανουήλ
Αρμάχα	Παπουτσάκης Κωνσταντίνος
Γεράκιον	Παπαδάκης Α. Δημήτριος
Νηπηδητός	Δαγκωνάκης Απόστολος
Ρουσοχωρίων	Καραλάκης Μουσταφάς
Αυλή	Καντεμάκης Μουσταφάς
Κασσάνοι	Μιχελάκης Νικόλαος
Καραβάδοι	Κουμάκης Ιωάννης
Μάρθα	Καμπανός Δράκος
Θωμαδιανός	Σταματάκης Στυλιανός
Έμπαρος	Σπανογιαννάκης Γιώργος
Μηλιαράδες	Μουλαδάκης Ιωσήφ
Ξενιάκος	Αντωνακάκης Γιώργος
Κατωφύγιον	Αναθρεπτάκης Εμμανουήλ
Φρατίον	Καντηλάκης Κωνσταντίνος

Οι οικισμοί Μάρθα, Θωμαδιανός, Έμπαρος, Μηλιαράδες, Ξενιάκος, Κατωφύγι και Φρατί σήμερα ανήκουν στον καλλικρατικό δήμο Βιάννου.

Έγγραφο από το αρχείο Ι. Μαρνελάκη

Για του οικισμούς του Δήμου Σχοινιά ορίζονται οι παρακάτω:

χωριό	Δημοτικός Πάρεδρος
Κάτω Καστελλιανά	Κουτεντές Μιχαήλ
Άνω Καστελλιανά	Κοτσαμπασάκης Γεώργιος
Καλύβια	Παπαδάκης Ιωάννης
Δραπέτι	Κουμαρτζάκης χατζή Κωνσταντίνος
Μαχαιρά	Δασκαλάκης Ζαχαρίας
Ίνι	Φανδινάκης Γεώργιος
Βακιώτες	Καμπάνις Αθανάσιος
Λαγούτα	Κλεράκης Σουμάν
Φίλιππος	Τζαμαλάκης Σιμήμ
Γαρύπες	Μουλαλάκης Τζελαπής
Τουρλωτή	Νταγασανάκης Ιβραήμ
Κακού	Λιπαρχάκης Μουσταφάς

Μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι σε μερικούς οικισμούς του δήμου αυτού (οκτώ) δεν έχουν ορισθεί Δημοτικοί Πάρεδροι, πιθανόν υπάγονταν σε Πάρεδρο γειτονικού οικισμού ή είχαν εγκαταλειφθεί από τον μουσουλμανικό πληθυσμό τους[28]. Οι οικισμοί Καλύβια, Τουρλωτή σήμερα, ανήκουν στον καλλικρατικό δήμο Αρχανών Αστερουσίων.

Για του οικισμούς του Δήμου Αρκαλοχωρίου ορίζονται οι παρακάτω:

χωριό	Δημοτικός Πάρεδρος
Αλάγνη	Τζαγκαράκης Γεώργιος
Βουτουφού	Σμυρνιωτάκης Γεώργιος
Πατσίδερος	Χουρδάκης Ιωάννης
Μουτσούτα	Μαραγκάκης Μιχαήλ
Γουρνιά	Φαφουλάκης Μουσταφάς

Και εδώ παρατηρούμε ότι από τους είκοσι εννέα οικισμούς του δήμου μόνο σε πέντε ορίσθηκαν Πάρεδροι, μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι ο συμπαγής μουσουλμανικός πληθυσμός των χωριών της περιοχής είχε βρει καταφύγιο στην πόλη του Ηρακλείου για προστασία από τις αιματηρές συγκρούσεις των τελευταίων χρονών πριν την εκδίωξη των Οθωμανών και τον ορισμό του Πρίγκιπα Γεωργίου της Ελλάδας σαν ύπατο Αρμοστή των μεγάλων δυνάμεων στην Κρήτη. Ο Πεπονάκης αναφέρει ότι στα 80 μουσουλμανικά χωριά της Κεντρικής Κρήτης δεν μένει πιά ούτε μια στέγη …και δεν κάνουμε λόγο για μιναρέδες και τζαμιά^[29].

Για του οικισμούς του Δήμου Αγίων Παρασκιών, που σήμερα ανήκουν στον καλλικρατικό δήμο Μινώα Πεδιάδας, ορίζονται οι παρακάτω:

χωριό	Δημοτικός Πάρεδρος
Βόνη	Παπαδάκης χατζή Γεώργιος
Γαλατάς	Αγαδάκης Αχμέτ

Έγγραφο από το αρχείο Ι. Μαρνελάκη

Επιτροπές για την πιστοποίηση των ιδιοκτησιών

Η αγροτική οικονομία του νησιού έχει καταστραφεί διότι από την πολιτική αναταραχή από το έτος 1888 μέχρι το 1898, ιδιαίτερα την διετία 1896-1898[30], δεν έμεινε μόνο το έδαφος ακαλλιέργητο και τα περισσότερα ζώα θανατώθηκαν αλλά τα αντιμαχόμενα στρατόπεδα έκοβαν και έκαιγαν τα δέντρα του αντίπαλου με προτίμηση τις ελιές[31]. Απογραφή της Πολιτείας ανεβάζει τον αριθμό των κατεστραμμένων και καμένων ελαιοδέντρων σε 630.000 σε σύνολο 2.431.200[32], το 25% των δέντρων του νομού καταστράφηκαν, χωρίς να υπολογίζουμε τη φθορά λόγο της εγκατάλειψης της καλλιέργειας. Για την αντιμετώπιση της κατάστασης αυτής υπήρξε ανάγκη χρηματικών κεφαλαίων.

Η Τράπεζα Κρήτης έχει διαθέσει 1 εκατομμύριο δραχμές σε δικαιούχους, ο οποίοι έχουν πιστοποιητικά για την κυριότητα των αγροτεμαχίων που βρίσκονται στην περιφέρεια των αρμόδιων επιτροπών. Η σύσταση των επιτροπών αυτών προβλέπεται από το άρθρο 2 του Νόμου 131/5-3-1900[33] και καταρτίσθηκαν με το Ηγεμονικό Διάταγμα με αριθ. 59/21-4-1900. Η κυβέρνηση της Κρητικής Πολιτείας και οι νομοθέτες είναι σίγουροι ότι τα αισθήματα της αγάπης για τον πλησίον και της αλληλοβοήθειας θα υπερισχύσουν των εγωιστικών διαθέσεων των αποτελούντων τις επιτροπές αυτές και θα βοηθήσουν τους καταστραμμένους γείτονες και χωριανούς με τις βεβαιώσεις ιδιοκτησίας. Από την επιλογή των κατάλληλων και εντίμων ανθρώπων υπάρχει η βεβαιότητα για την σωστή και αμερόληπτη εφαρμογή του νομού. Με το άρθρο 4 του Διατάγματος, για την υπηρεσία αυτή τα μέλη των επιτροπών αποζημιώνονται για τις ημεραργίες αυτές, οικονομικοί πόροι των επιτροπών αυτών είναι το παράβολο μίας μέχρι δυο δραχμών, ανάλογα με την σπουδαιότητα του δανείου για την έκδοση καθενός πιστοποιητικού. Όσοι δημόσιοι ή δημοτικοί υπάλληλοι είναι μέλη των επιτροπών αυτών δεν δικαιούνται αποζημίωσης.

Οι Επιτροπείες αυτές ορίσθηκαν ανά επαρχία και περιφέρεια και μόνο για τους οικισμούς που υπήρχαν καταστροφές αγροτικών περιουσιακών στοιχείων και κατοικιών[34]. Όσον μας αφορά, στην επαρχία Πεδιάδας ορίσθηκαν η ε΄ περιφέρεια του δήμου Καστελλίου, η θ΄ περιφέρεια των χωριών Βόνη, Γαλατάς, Αστρίτσι και στην επαρχία Μονοφατσίου η α΄ περιφέρεια του δήμου Σκινιά και η γ΄ περιφέρεια του δήμου Αρκαλοχωρίου[35].

Για την ε΄ περιφέρεια των χωριών του δήμου Καστελλίου Ζωφόροι, Θραψανό, Μοναστήρι Αγκάραθου, Αποστόλοι και Σαμπάς, που ήταν τα χωριά στα οποία είχαν γίνει καταστροφές ορίσθηκε επιτροπή αποτελούμενη από τον δήμαρχο Καστελλίου Μαλεγιαννάκη Ι., τον συμβολαιογράφο Καστελλίου Δρακόπουλο Ν., τον Προηγούμενο της Μονής Αγκαράθου Γεννάδιο, και τους Χαρουλάκη Κων. (Θραψανό), Ταμιωλάκη Μιχαήλ (Ζωφόροι), Περαντωνάκη Κωνστ (Σαμπάς). και  Σμαριανάκη Θεοχάρη (Αποστόλοι).

Για την θ΄ περιφέρεια των χωριών του δήμου Αγίων Παρασκιών Βόνη, Γαλατάς και Αστρίτσι, που ήταν τα χωριά στα οποία είχαν γίνει καταστροφές ορίσθηκε επιτροπή αποτελούμενη από τον δήμαρχο Αγίων Παρασκιών Καπιτσάκη Εμμ. και τους Χατζή Γεώργιο Παπαδάκη, ή Αδαμάκη (Βόνη), Χουσεΐν Αγαδάκη (Γαλατάς) και Κωνσταντίνο Παπαδάκη (Βόνη).

Για την α΄ περιφέρεια των χωριών του δήμου Σκινιά Άνω Καστελλιανά, Καλύβια, Δραπέτι, Μαχαιρά και Ίνι, που ήταν τα χωριά στα οποία είχαν γίνει καταστροφές ορίσθηκε επιτροπή αποτελούμενη από τον δήμαρχο Σκινιά Α. Παπαδάκη και τους Κοτζάμπαση Γεώργιο (Άνω Καστελλιανά), Παπαδάκη Ιωάννη (Καλύβια), Ζαχαράκη Γεώργιο (Δραπέτι), Δασκαλάκης Ζαχαρίας (Μαχαιρά) και Βερδάκη Αντώνιο (Ίνι).

Για την γ΄ περιφέρεια των χωριών Αλάγνη, Αρκαλοχωρίου, Πατσίδερου, Βουτουφού και Μουσούτας του δήμου Αρκαλοχωρίου, που ήταν τα χωριά στα οποία είχαν γίνει καταστροφές ορίσθηκε επιτροπή αποτελούμενη από τον δήμαρχο Αρκαλοχωρίου Μανιαδάκη Α. και τους Ζωγραφάκη ή Δασκαλάκη Δ. (Αλάγνι), Μαθιανάκη Νικόλαο (Αρκαλοχώρι), Μαυρομιχάλη Δημήτριο (Πατσίδερος), Παπαδάκης Γεώργιος (Βοτουφού) και τον συμβολαιογράφο Λασιθιωτάκη Εμμανουήλ.

 Συμπεράσματα

Όπως είδαμε η βασική δομή διοίκησης της Κρητικής Πολιτείας είναι οι δήμοι με ισχυρούς Δημάρχους αλλά και ορισμό Δημοτικών Παρέδρων σε όλους τους οικισμούς κάθε δήμου. Εστιάσαμε την προσοχή μας στην απογραφή που διενέργησε η Κρητική Πολιτεία και διαπιστώσαμε ότι στα χωριά με μουσουλμανικό πληθυσμό έχουμε μείωση του αριθμού των κάτοικων σε σχέση με την απογραφή του 1881 αλλά και τον πολύ μικρό αριθμό των γυναικών. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είχαν μεταφερθεί στο Ηράκλειο για ασφάλεια. Η προσπάθεια της Κρητικής Πολιτείας, την μεταβατική αυτήν περίοδο, για την οικονομική ανασυγκρότηση της αγροτικής οικονομίας στηρίχτηκε μεταξύ άλλων και στην δανειοδότηση των πολιτών από την Τράπεζα Κρήτης, με βάση τις βεβαιώσεις ιδιοκτησίας από τις επιτροπές πιστοποίησης ιδιοκτησιών των οικιών και των αγρών των οποίων τα δέντρα είχαν καταστραφεί κατά την διάρκεια των επαναστάσεων.

ΠΗΓΕΣ

·       Επίσημος Εφημερίς της Κρητικής Πολιτείας, τεύχος Πρώτο, έτους 1900.

·       Επίσημος Εφημερίς της Κρητικής Πολιτείας, τεύχος Δεύτερον, έτους 1900.

·       Αρχείο Μαρνελάκη Ιωάννη, Καστέλλι.

·       Γιάνναρης Α.Ν. (1906) περί της καταστάσεως της εν Κρήτη Γεωργίας και Εμπορίας, σύντομος και πρακτική μελέτη. Εν Χανίοις.

·       Δετοράκης Εμμανουήλ Κοινωνικές Επιπτώσεις στο Διαμέρισμα Ηρακλείου στη Μεταπολιτευτική Επανάσταση 1895-8, στο συλλ. Η Τελευταία Φάση του Κρητικού Ζητήματος, επιμ. Δετοράκης Θεοχάρης-Καλοκαιρινός Αλέξης, Ηράκλειο 2001.

·       Δετοράκης Θεοχάρης (1997) Αντώνιος Τρυφίτσος, Γενικός Αρχηγός Πεδιάδος (1828-1897), έκδοση Δήμου Καστελλίου Πεδιάδος στην εκατονταετηρίδα του θανάτου του Αρχηγού, Καστέλλι.

·       Μαργαρίτης Γιώργος Η Κρήτη στα 1896-1898: Κοινωνικές αναταράξεις σε μεταβατική περίοδο, στο συλλ. Η Τελευταία Φάση του Κρητικού Ζητήματος, επιμ. Δετοράκης Θεοχάρης-Καλοκαιρινός Αλέξης, Ηράκλειο 2001.

·       Νουχάκης Εμμ. Ιωάννης (1903) ΚΡΗΤΙΚΗ ΧΩΡΟΓΡΑΦΙΑ, Γεωγραφία, Ιστορία, Στατιστική πληθυσμού, Αποστάσεων κτλ. Λοχαγός του Πεζικού της Ελλάδος. Εκδότης Σπυρ. Κουσουλίνος εν Αθήναις.

·       Πεπονάκης Μανόλης Η Τουρκοκρητική Μετανάστευση του 1897/1899, στο συλλ. Η Τελευταία Φάση του Κρητικού Ζητήματος, επιμ. Δετοράκης Θεοχάρης-Καλοκαιρινός Αλέξης, Ηράκλειο 2001.

·       Τζαρδής Μ. (2010), Όψεις Τοκογλυφίας στο Ηράκλειο, εισήγηση στο συνέδριο για τα 100 χρόνια από την Ένωση της Κρήτης, Ηράκλειο 23-26 Οκτωβρίου 2013.

---

[1] Πεπονάκης Μανόλης Η Τουρκοκρητική Μετανάστευση του 1897/1899 σελ. 128,

[2] Δετοράκης Εμμανουήλ Κοινωνικές Επιπτώσεις στο Διαμέρισμα Ηρακλείου στη Μεταπολιτευτική Επανάσταση 1895-8, σελ. 111, 113.

[3] Πεπονάκης Μανόλης Η Τουρκοκρητική Μετανάστευση του 1897/1899, σελ. 129

[4] Επίσημος Εφημερίς της Κρητικής Πολιτείας, τεύχος Πρώτο, έτους 1900.

[5] ο.π.

[6] Δετοράκης Εμμανουήλ Κοινωνικές Επιπτώσεις στο Διαμέρισμα Ηρακλείου στη Μεταπολιτευτική Επανάσταση 1895-8, σελ.110.

[7] Σήμερα έχει μετονομασθεί σε Αρχάγγελος

[8] Σήμερα έχει μετονομασθεί σε Ευαγγελισμός

[9] Σήμερα έχει μετονομασθεί σε Λύττος

[10] Δετοράκης Θεοχάρης (1997) Αντώνιος Τρυφίτσος, Γενικός Αρχηγός Πεδιάδος (1828-1897), έκδοση Δήμου Καστελλίου Πεδιάδος στην εκατονταετηρίδα του θανάτου του Αρχηγού, Καστέλλι.

[11] Σήμερα έχει μετονομασθεί σε Αφρατί

[12] Βρίσκεται στη θέση όπου σήμερα υπάρχει το οινοποιείο Στραταριδάκη.

[13] Βρίσκεται κοντά στη Γαρύπα μόνο σαν τοπωνύμιο.

[14] Βρίσκεται ανάμεσα στα χωριά Βακιώτες, Μαχαιρά και Σκινιά μόνο σαν τοπωνύμιο.

[15] Ή Συρακιανά, βρίσκεται κοντά στη Μαχαιρά.

[16] Βρίσκεται κοντά στην Γαρίπα.

[17] Μετονομάσθηκε σε Πανόραμα.

[18] Νότια από τα Πάρτηρα υπάρχει εκκλησία Παναγία στην Καμάρα.

[19] Βρίσκεται ανάμεσα στα Πάρτηρα και τις Αμουργέλες, εκεί τώρα υπάρχει λιμνοδεξαμενή.

[20] Βρίσκεται κοντά στα Πάρτηρα, είναι γνωστή σαν Μικρά Επισκοπή.

[21] Βρίσκεται κοντά στα Πάρτηρα.

[22] Επίσημος Εφημερίς της Κρητικής Πολιτείας, τεύχος Δεύτερο, έτους 1900.

[23] Επίσημος Εφημερίς της Κρητικής Πολιτείας, τεύχος Πρώτο, έτους 1900.

[24] Ο γιατρός Αθ. Ζητάκης ήταν βουλευτής της Κρητικής Πολιτείας.

[25] Ο Γ. Μαυραντωνάκης ήταν βουλευτής της Κρητικής Πολιτείας.

[26] Ο γιατρός Ιππ. Παπαδημητρόπουλος ήταν βουλευτής της Κρητικής Πολιτείας.

[27] Επίσημος Εφημερίς της Κρητικής Πολιτείας, τεύχος Πρώτο, έτους 1900.

[28] Πεπονάκης Μανόλης Η Τουρκοκρητική Μετανάστευση του 1897/1899, σελ.127.

[29] Ο.π. σελ 129

[30] Δετοράκης Θεοχάρης (1997) Αντώνιος Τρυφίτσος, Γενικός Αρχηγός Πεδιάδος (1828-1897, Καστέλλι, σελ. 86-90. &  Μαργαρίτης Γιώργος Η Κρήτη στα 1896-1898: Κοινωνικές αναταράξεις σε μεταβατική περίοδο, σελ. 107.

[31] Τζαρδής Μ. (2013), Όψεις Τοκογλυφίας στο Ηράκλειο, εισήγηση στο συνέδριο για τα 100 χρόνια από την Ένωση της Κρήτης, Ηράκλειο 23-26 Οκτωβρίου 2013.

[32] Γιάνναρης Α.Ν. (1906) περί της καταστάσεως της εν Κρήτη Γεωργίας και Εμπορίας, σύντομος και πρακτική μελέτη. Εν Χανίοις, σελ. 13 & Μαργαρίτης Γιώργος Η Κρήτη στα 1896-1898: Κοινωνικές αναταράξεις σε μεταβατική περίοδο, σελ. 107 & Δετοράκης Εμμανουήλ Κοινωνικές Επιπτώσεις στο Διαμέρισμα Ηρακλείου στη Μεταπολιτευτική Επανάσταση 1895-8, σελ. 113.

[33] Επίσημος Εφημερίς της Κρητικής Πολιτείας, τεύχος Πρώτο, έτους 1900.

[34] Πεπονάκης Μανόλης Η Τουρκοκρητική Μετανάστευση του 1897/1899, σελ. 129.

[35]Επίσημος Εφημερίς της Κρητικής Πολιτείας, τεύχος Δεύτερο, έτους 1900.